Sud-huquq sohasidagi islohotlar va kutilayotgan natijalar
Mamlakatimizda sud-huquq tizimida amalga oshirilayotgan izchil islohotlar zamirida “Inson qadri uchun” tamoyili asosida shaxsning huquq va erkinliklarini himoya qilish kafolatini kuchaytirish yotadi. Bunday o‘zgarishlar fuqarolarning sud-huquq tizimiga bo‘lgan ishonchini mustahkamlash, sudlar faoliyati samaradorligini oshirishga qaratilgan. Shu maqsadda jinoyat ishlari bo‘yicha tuman va shahar sudlarida tergov sudyasi lavozimi joriy etildi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. Mirziyoyevning 2024-yil 10-iyundagi PF-89-sonli farmoniga asosan, 2025-yil 1-yanvardan jinoyat ishlari bo‘yicha tuman va shahar sudlarida tergov sudyalari o‘z faoliyatini boshladi. Shu asosda 2025-yil 28-yanvarda “O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga shaxsning huquq va erkinliklarini ishonchli himoya qilish kafolatlarini yanada kuchaytirishga qaratilgan o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi O‘RQ-1022-sonli qonun qabul qilindi.
Mazkur qonunga ko‘ra, yangi tashkil etilgan tergov sudyasi instituti huquqlari, vakolatlari hamda ularning yurisdiksiyasiga oid ish toifalari aniq belgilab berildi. Xususan, O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksi 311-moddasi bilan to‘ldirilib, tergov sudyalarining vakolatlari qonun darajasida mustahkamlandi.
Qonunga muvofiq, tergov sudyasi yakka tartibda ish yuritib, Jinoyat-protsessual kodeksida nazarda tutilgan tartibda sudgacha bo‘lgan jarayonlarda shaxsning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlari ustidan sud nazoratini amalga oshiradi.
Tergov sudyasining vakolatlariga quyidagilar kiradi:
Qamoqqa olish yoki uy qamog‘i tarzidagi ehtiyot chorasini qo‘llash to‘g‘risidagi iltimosnomani ko‘rib chiqish.
Qamoqda saqlash yoki uy qamog‘i muddatini uzaytirish to‘g‘risidagi iltimosnomani ko‘rib chiqish.
Ushlab turish muddatini 48 soatgacha uzaytirish to‘g‘risidagi iltimosnomani ko‘rib chiqish.
Pasport (yoki harakatlanish hujjati) amal qilishini to‘xtatib turish to‘g‘risidagi iltimosnomani ko‘rib chiqish.
Ayblanuvchini lavozimidan chetlashtirish to‘g‘risidagi iltimosnomani ko‘rib chiqish.
Shaxsni tibbiy muassasaga joylashtirish haqidagi iltimosnomani ko‘rib chiqish.
Ayblanuvchining tibbiy muassasada bo‘lishi muddatini uzaytirish to‘g‘risidagi iltimosnomani ko‘rib chiqish.
Murdani eksgumatsiya qilish haqidagi iltimosnomani ko‘rib chiqish.
Pochta-telegraf jo‘natmalarini xatlash to‘g‘risidagi iltimosnomani ko‘rib chiqish.
Prokurorning guvoh va jabrlanuvchining (fuqaroviy da’vogarning) ko‘rsatmalarini oldindan mustahkamlash to‘g‘risidagi iltimosnomalarini ko‘rib chiqish.
Tintuv o‘tkazish to‘g‘risidagi iltimosnomani ko‘rib chiqish.
Telefon va boshqa telekommunikatsiya qurilmalari orqali olib boriladigan so‘zlashuvlarni eshitib turish, ular orqali uzatiladigan axborotni olish to‘g‘risidagi iltimosnomalarni ko‘rib chiqish.
Mol-mulkni xatlash to‘g‘risidagi iltimosnomani ko‘rib chiqish.
Bundan tashqari, tergov sudyalarining vakolatlari qatoriga ma’muriy huquqbuzarlikka oid ishlarni ko‘rib chiqish ham kiritildi.
Mazkur islohotlar fuqarolarning konstitutsiyaviy huquqlarini ta’minlash, qonun ustuvorligi va ijtimoiy adolatni mustahkamlash, shuningdek, fuqarolarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini sud orqali samarali himoya qilishga xizmat qiladi.
Jinoyat ishlari bo‘yicha Qo‘shko‘pir tuman sudining tergov sudyasi
B.Ro‘zmetov
